دفاتر ازدواج و طلاق محل ثبت رسمی ازدواج و طلاق است که با زیر نظر سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تحت نظارت قوه قضائیه است که وقایع ازدواج، طلاق ، فسخ نکاح و رجوع به زوجیت به صورت رسمی و قانونی ثبت گردد. و مدرک قانونی به زوجین ارائه گردد
در این جا ابتدا دفاتر اسناد رسمی و سپس دفاتر ازدواج و طلاق را توضیح خواهیم داد.
دفاتر ثبت اسناد رسمی دفاتری هستند که طبق مقررات و قوانین کشور جمهوی اسلامی ایران توسط سازمان ثبت اسناد و املاک تحت نظارت قوه قضائیه، برای ثبت اسناد و املاک و رسمیت بخشیدن به آنها طبق مقررات و ضوابط خاصی تهیه شده و در اختیار سردفتران قرار می‌گیرد.
ماده ۱ قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران (مصوب۵۴/۴/۲۵) در تعریف دفتر اسناد رسمی بیان می کند:
دفترخانه اسناد رسمی واحد وابسته به وزارت دادگستری است و برای تنظیم و ثبت اسناد رسمی طبق قوانین و مقررات مربوط تشکیل می‌شود. سازمان و وظایف دفترخانه تابع قوانین و نظامات راجع به آن است.”
اداره دفاتر اسناد رسمی به عهده سردفتر است. انتخاب سردفتر طبق مقررات و با پیشنهاد سازمان ثبت اسناد و املاک و ابلاغ وزیر دادگستری می‌باشد.
در این باره ماده ۲ قانون فوق الذکر بیان می‌دارد:
اداره امور دفترخانه اسناد رسمی به عهده شخصی است که با رعایت مقررات این قانون بنا به پیشنهاد سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با جلب نظر مشورتی کانون سردفتران و به موجب ابلاغ وزیر دادگستری منصوب و سردفتر نامیده می‌شود.
فصل سوم قانون فوق الذکر به بیان وظایف سردفتران پرداخته است، که مهم ترین آن ثبت اسناد رسمی در اوراق و دفاتر مخصوصی است که سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در اختیار دفترخانه می‌گذارد. الیته از سال ۱۳۹۲ کلیه سردفتران موظف شدند ثبت اسناد را هم در اورق و دفاتر مخصوص ثبت کنند و هم در سامانه ثبت وقایع که سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در اختیارشان گذاشته است ثبت کنند که این سامانه تا سال ۱۳۹۷ به صورت آزمایشی یود و در این سال کامل شود و از ابتدای سال ۱۳۹۷ سردفتران موظف شدند فقط در سامانه ثبت اسناد را ثبت کنند و دیگر نیازی به ثبت در دفاتر نیست و ۱۰۰ در صد ثبت ها در سامانه ثبت می شود
محل دفترخانه نیز با پیشنهاد سردفتر و موافقت اداره ثبت خواهد بود.
ماده ۴ قانون مذکور در این باره بیان می‌دارد:
محل دفترخانه در هر شهر یا بخش به معرفی سردفتر و موافقت اداره ثبت محل تعیین خواهد شد و در صورت ضرورت انتقال محل دفترخانه به محل دیگر در همان شهر یا بخش با تصویب ثبت محل امکان‌پذیر است.
اما دفاتر ازدواج و طلاق دفاتری هستند که در اصطلاح عرفی دفترخانه یا محضر می گوییند اما در اصطلاح قانونی دفتر ازدواج و طلاق دفاتری هستند که وقایع مربوط به ازدواج و طلاق، توسط سردفتر در آن به صورت رسمی ثبت می‌گردد و مدارک لازم به زوجین داده می شود پیشترین وظیفه سردفتران ازدواج و طلاق ثبت وقایع مربوط به ازدواج و طلاق می‌باشد.
در باره لزوم ثبت این موارد ماده ۲۰ قانون حمایت خانواده (مصوب ۹۲/۱۲/۱) بیان می‌دارد:
ثبت نکاح دائم، فسخ و انفساخ آن، طلاق، رجوع و اعلام بطلان نکاح یا طلاق الزامی است.
در تکمیل این وظیفه اساسی دفاتر ازدواج و طلاق ماده ۵۷ آئین‌نامه اجرائی قانون حمایت خانواده (مصوب ۲۷/۱۱/۹۳) بیان می‌دارد:
دفاتر رسمی ثبت ازدواج و طلاق مکلفند مطابق تصمیمات سازمان ثبت اسناد و املاک کشور وقایع نکاح دائم، فسخ و انفساخ آن، طلاق، رجوع و اعلام بطلان نکاح یا طلاق را علاوه بر ثبت در دفتر های مربوطه در سامانه ثبت وقایع ازدواج و طلاق نیز ثبت نمایند.
مهترین وظایف دفاتر رسمی ثبت ازدواج و طلاق همان ثبت واقع ازدواج و طلاق می باشد اما در آذر ماه ۱۳۹۶ وظایفی از جمله صدور اجرائیه مهریه زوجه نیز از وظابف دفاتر ازدواج محسوب شد و دفاتر ازدواج و طلاق موظف به اجرای مهریه بعد از درخواست کتبی زوجه هستند
دفاتری هستد که فقط دفتر ثبت ازدواج باشد و در آن دفاتر امکان ثبت واقعه طلاق وجود نداشته باشد اما طبق سردفتران ازدواج که مدت زمان مقرری از تأسیس آنها گذشته باشد، با تأیید سازمان ثبت و به درخواست خود سردفتر می‌توانند در امتحان سردفتری طلاق شرکت کرده و علاوه بر دفتر ثبت ازدواج دفتر ثبت طلاق را هم اخد نمایید
دفتر ازدواج ۲۳ اصفهان از زمان تأسیس خود در سال ۱۳۷۴ اقدام به اخذ دفتر طلاق نکرده است، لذا این دفترخانه فاقد دفتر ثبت طلاق می‌باشد و تنها به ثبت رسمی ازدواج اشتغال دارد و فقط در امر پیوند فعالیت می کند و در امر جدایی هیچ گونه فعالیتی ندارد.
